Jak zainstalować i używać monitora systemu w Linuksie?

Monitor systemu w Linuksie to narzędzie służące do bieżącej kontroli zasobów komputera, takich jak procesor, pamięć RAM, przestrzeń dyskowa czy sieć. Poniżej znajdziesz szczegółowy, krok po kroku poradnik, jak zainstalować i efektywnie korzystać z najpopularniejszych monitorów systemu zarówno w trybie graficznym, jak i tekstowym.

1. Wybór monitora systemu

Najpopularniejsze monitory systemu w Linuksie to:

• htop (terminalowy, intuicyjny interfejs tekstowy)
• top (standardowy monitor w każdej dystrybucji)
• gnome-system-monitor (graficzny, w środowisku GNOME)
• ksysguard (graficzny, w środowisku KDE/Plasma)
• xfce4-taskmanager (dla Xfce)
• alternatywnie narzędzia CLI takie jak glances, atop czy bashtop.

2. Instalacja monitora systemu

2.1. Instalacja przez terminal (Debian/Ubuntu, Mint)

htop –

sudo apt update sudo apt install htop 

top jest dostępny domyślnie i nie trzeba go instalować.

gnome-system-monitor –

sudo apt install gnome-system-monitor 

ksysguard –

sudo apt install ksysguard 

xfce4-taskmanager –

sudo apt install xfce4-taskmanager 

2.2. Instalacja w innych dystrybucjach

• Fedora/CentOS –

 sudo dnf install htop 

• Arch Linux –

 sudo pacman -S htop 

3. Uruchamianie monitora systemu

3.1. W terminalu

• htop – wpisz htop i naciśnij Enter
• top – wpisz top i naciśnij Enter

3.2. W środowisku graficznym

• gnome-system-monitor – znajdź w menu aplikacji pod nazwą „Monitor systemu”
• ksysguard – znajdź w menu pod nazwą „Monitor systemu” lub „KSysGuard”
• xfce4-taskmanager – uruchom z menu: „Menedżer zadań Xfce”

4. Podstawowe funkcje monitora systemu

htop/top (terminal):

• Wyświetlanie procesów i zużycia CPU, RAM
• Klawisze sterujące (htop): F6 – sortowanie, F9 – zakończenie procesu, F2 – menu konfiguracji
• Wyszukiwanie procesu: / i wpisz nazwę

gnome-system-monitor/ksysguard/xfce4-taskmanager (GUI):

• Intuicyjny widok graficzny zużycia CPU, RAM, swap, sieci
• Możliwość zabicia/wyłączenia procesu poprzez kliknięcie
• Zakładki do podglądu różnych typów zasobów

5. Monitoring zaawansowany – narzędzia dodatkowe

• glances – instalacja przez sudo apt install glances
• atop – instalacja przez sudo apt install atop

Oba narzędzia prezentują szeroki zakres informacji i są polecane do diagnostyki.

6. Wyjaśnienia najważniejszych parametrów

• CPU% – wykorzystanie procesora przez proces/system
• MEM% – wykorzystanie pamięci przez proces/system
• SWAP – ilość pamięci wymienialnej zajętej przez system
• PID – identyfikator procesu
• USER – właściciel procesu

7. Jak zakończyć/zrestartować proces

W terminalu (htop/top):

• Znajdź proces, wybierz go, naciśnij F9 (kill) i zatwierdź

W GUI:

• Prawy przycisk → „Zakończ proces” lub „Zabij”

8. Automatyczny monitoring (logowanie statystyk)

Zaawansowane monitory, jak glances czy atop, umożliwiają automatyczne zapisanie logów lub uruchomienie w trybie serwera.

Przykład (atop, zapis co 10 minut):

sudo atop -w /var/log/atop.log 600 

9. Najczęstsze problemy i rozwiązania

• Brak narzędzia – Upewnij się, że masz połączenie z internetem i właściwy system pakietów (apt, dnf, pacman).
• Brak dostępu do procesu – Jeśli nie możesz zabić procesu, użyj sudo htop lub sudo kill PID.
• Błędne statystyki – Zrestartuj narzędzie lub komputer; sprawdź, czy system nie jest obciążony przez aktualizacje lub kopie zapasowe.

10. FAQ

• Czy monitor systemu obciąża komputer?
  Tak, minimalnie – szczególnie przy intensywnym odświeżaniu i dużej liczbie procesów.

• Jakie monitor wybrać na początek?
  Dla początkujących polecany jest gnome-system-monitor lub htop.

Monitor systemu to pierwszy krok do świadomego zarządzania komputerem z Linuksem. Stosuj regularnie, reaguj na nietypowe zachowania systemu, diagnozuj przeciążenia i ucz się zarządzania zasobami. Więcej praktycznych porad znajdziesz w polskich przewodnikach i dokumentacji.